Γράφει ο Ε.Κυριάκης (Δρ.Ιστορίας)
Ο όρος ‘’εκπολιτισμός’’ ενός λαού επιβάλλει ιδιαίτερη προσοχή στη χρήση του. Αυτή είναι θεμιτή, όταν η αποδοχή πολιτισμικών στοιχείων ενός εξωτερικού παράγοντα γίνεται ελεύθερα και συναινετικά. Την αρχή αυτήν ακολούθησαν οι ηγέτες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της, έχοντας συνειδητοποιήσει ότι η επιβίωσή της εξαρτιόταν από την ένωση των διαφόρων εθνών σε ένα οργανικό σύνολο και την όσμωση των διαφορετικών πολιτισμικών χαρακτηριστικών τους σε έναν κοινό κώδικα αρχών και αξιών. Έτσι, προσέγγισαν τους λαούς του Καυκάσου στο διάστημα 4ος-6ος μ. Χ. αιώνα μέσω της Χριστιανικής θρησκείας, της οποίας τα μηνύματα συνέπιπταν με την κρατική Ιδεολογία , αφού υπερέβαιναν τα κοινωνικά και εθνολογικά στερεότυπα. Στον Καύκασο το Βυζάντιο αντιμετώπιζε τον διαρκή πολιτικοοικονομικό ανταγωνισμό της Περσίας, καθώς από εκεί διερχόταν ο λεγόμενος Δρόμος του Μεταξιού, δηλ. η κύρια χερσαία εμπορική και πολιτική αρτηρία με την Άπω Ανατολή. Οι ασθενέστεροι λαοί αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα στους δύο ανταγωνιστές. Το Βυζάντιο, αντίθετα προς την Περσία, χρησιμοποιώντας τον ειρηνικό δρόμο της προσφοράς κατόρθωσε να πείσει ή να πειθαναγκάσει, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, να ενταχθούν στη Βυζαντινή Χριστιανική Οικουμένη οι παρακάτω λαοί.
ΑΡΜΕΝΙΑ. Οι Αρμένιοι επίσημα εκχριστιανίστηκαν επί Μ. Κωνσταντίνου. Βυζαντινοί Ιεραπόστολοι δημιούργησαν Αρμενικό Αλφάβητο και τη θρησκευτική προσέγγιση ακολούθησε η πολιτική σύνδεση. Πλήθη Αρμενίων εγκαταστάθηκαν στην Αυτοκρατορία, έγιναν πολίτες της και ορισμένοι ανήλθαν στον θρόνο της. Η Αρμενία από τον 4ο αι. μέχρι το τέλος της Αυτοκρατορίας αποτέλεσε το δόρυ της εναντίον των Περσών, Αράβων, Σελτζούκων και Οθωμανών. Ουσιαστικά συνέδεσε την τύχη της με τον Ελληνισμό μέχρι τη σύγχρονη εποχή, όπως γνωρίζουμε.
ΛΑΖΙΚΗ. Οι Λαζοί, ενώ υπήρξαν υποτελείς του Βυζαντίου μέχρι τη βασιλεία του Λέοντα Α΄(457-474), καθώς η εξουσία του βασιλιά τους επικυρωνόταν από τον αυτοκράτορα, περιήλθαν στην εξουσία των Περσών. Η ανάκτησή τους έγινε το 522, όταν ο βασιλιάς Τζάθιος θέλοντας να αποφύγει τη στέψη και τον εξαναγκασμό από τους Πέρσες, να θυσιάζει σύμφωνα με τα δικά τους έθιμα και στα δικά τους ιερά( Ζωροαστρισμός), απευθύνθηκε προς τον Ιουστίνο Α΄( 518-527) και ζήτησε να βαπτιστεί Χριστιανός και να στεφθεί βασιλιάς. Ο αυτοκράτορας έγινε ανάδοχός του και τον έστεψε με βυζαντινά σύμβολα. Ταυτόχρονα βυζαντινοί στρατιώτες επάνδρωσαν τα φρούρια της Λαζικής. Το χριστιανικό δόγμα εδραιώθηκε με την αποκατάσταση ή το κτίσιμο νέων εκκλησιών και προωθήθηκε η οικονομική ανάπτυξή τους, καθώς το Βυζάντιο εγγυόταν τα απαραίτητα αγαθά, όπως αλάτι, σιτάρι, δέρματα κά. Επιπλέον, οι Λαζοί διδάχτηκαν τη ναυτική τέχνη, ενώ από την ‘’επιμιξία τους με τους Ρωμαίους’’ απέκτησαν έννομη πολιτική οργάνωση.
ΙΒΗΡΙΑ(σημ. ΓΕΩΡΓΙΑ). Η Ιβηρία συνδέεται με τον Ελληνισμό από τον 6ο π. Χ. αι., όταν οι Μιλήσιοι ίδρυσαν αποικίες στον Ανατολικό Εύξεινο Πόντο. Εκεί τοποθετείται η Κολχίδα με τη σημαντική πόλη Διοσκουριάδα, το σημερινό Σοχούμι. Το 337, το βασιλικό ζεύγος των Ιβήρων, γνωρίζοντας τον Χριστιανισμό από Χριστιανή αιχμάλωτο, απέστειλαν πρέσβεις προς τον Μ. Κωνσταντίνο, δεόμενοι να συνάψουν συμμαχία και να τους αποσταλούν ιερείς. Ο αυτοκράτορας αποδέχτηκε το αίτημά τους και έκτοτε οργανώθηκε η ιβηρική Εκκλησία. Τον 6ο αι. δημιουργήθηκε το γεωργιανό αλφάβητο από Χριστιανό μοναχό και αποτέλεσε την αρχή για την ανάπτυξη της ιβηρικής χριστιανικής λογοτεχνίας, καθώς μεταφράστηκαν τα ιερά κείμενα. Αργότερα, οι Ίβηρες, αν και βρέθηκαν υπό περσική κατοχή, συνέχισαν να ταυτίζονται ιδεολογικά με το Βυζάντιο, διότι είχε σεβαστεί το δικαίωμά τους να επιλέγουν τον ηγεμόνα τους, ενώ η Περσία χρησιμοποίησε βία για να τους αποσπάσει από αυτό και κατέλυσε το κράτος τους.
ΣΑΒΕΙΡΟΙ- ΟΥΝΝΟΙ. Πρόκειται για λαό που ζούσε ανάμεσα στον Εύξεινο Πόντο και στην Κασπία θάλασσα. Αποτελούσε επικίνδυνο εχθρό για τους γειτονικούς λαούς, αλλά και για το Βυζάντιο και την Περσία. Το Βυζάντιο τους ενέταξε στους συμμάχους του τον 6ο αι. και τους εκχριστιάνισε χάρη στον επίσκοπο της Καυκάσιας Αλβανίας Θεόκλητο, ο οποίος μετέφρασε την Αγία Γραφή στη γλώσσα τους. Το έργο του συνέχισε ο διάδοχός του Αρμένιος Μακάριος, ο οποίος έκτισε εκκλησίες και με πυρήνα αυτές προσπάθησε να πείσει τους Σαβείρους να εγκαταλείψουν τον νομαδικό βίο, διδάσκοντας την καλλιέργεια της γης. Βλέποντας οι ειδωλολάτρες ηγέτες των γειτονικών λαών το έργο του έσπευσαν να τον προσκαλέσουν στις χώρες τους. Ασφαλώς, η Ιεραποστολική δράση ήταν υπό την αιγίδα του αυτοκράτορα, ο οποίος την ίδια εποχή προμήθευσε τους Σαβείρους με λάδι, κρασί, ψωμί αλλά και τα απαραίτητα ιερά σκεύη. Το 528, βασίλισσα των Σαβείρων αφίχθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Ιουστινιανός Α΄ την υποδέχτηκε με μεγάλες τιμές, της πρόσφερε βασιλική ενδυμασία και πλούσια δώρα, αλλά ζήτησε ως αντάλλαγμα να εξουδετερώσει δύο άλλους φιλοπέρσες αρχηγούς, όπως και έπραξε. Παρόμοια, ο βασιλιάς των Ούννων της Κριμαίας, ονόματι Γρωδ, ζήτησε από τον Ιουστινιανό να βαπτιστεί Χριστιανός. Μετά τη βάπτισή του, φορτωμένος με πλούσια δώρα, στάλθηκε ‘’φυλάττειν τα Ρωμαϊκά και την Βόσπορον’’, συνοδευόμενος από βυζαντινό στράτευμα. Όμως, ως ένθερμος νεοφώτιστος, κατέστρεψε τα ειδωλολατρικά ιερά προκαλώντας εμφύλιο σπαραγμό. Τελικά, νέα βυζαντινή αποστολή τους συγκράτησε στον κύκλο των βυζαντινών συμμάχων.
ΑΒΑΣΓΙΑ( σημ. Abkahzia, αρχ.Κολχίδα) . Η Αβασγία αποτελούσε την κύρια πηγή ‘’παραγωγής’’ ευνούχων. Αυτήν την πρακτική επέβαλλαν στο λαό οι βασιλείς τους, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη από αυτό το εμπόριο. Ο Ιουστινιανός Α΄ τούς απαγόρευσε να αφαιρούν την αρρενωπία των τέκνων τους και ο λαός λυτρώθηκε, εξεγέρθηκε και φόνευσε τους τυράννους του. ο Ιουστινιανός, για την προώθηση του προγράμματός του και την εδραίωση της νέας πίστης, έκτισε εκκλησία, απέστειλε ιερείς, αλλά και στρατιωτικές φρουρές. Οι Αβασγοί, φοβούμενοι μήπως υποδουλωθούν, επαναστάτησαν και ζήτησαν προστασία από την Περσία, αλλά τελικά ο Ιουστινιανός τους υπέταξε.
ΤΖΑΝΟΙ. Οι Τζάνοι κατοικούσαν ανάμεσα στη χώρα των Λαζών, στην Τραπεζούντα, και την Αρμενία. Ήταν ειδωλολάτρες, αγνοούσαν τη γεωργία, τρέφονταν με γάλα και κρέας από τα βόδια που εξέτρεφαν και συμπλήρωναν τα αναγκαία με επιδρομές σε βυζαντινές περιοχές. Ο Ιουστινιανός Α΄, τους υπέταξε, τούς εκχριστιάνισε και πραγματοποίησε έργα ανάπτυξης, π.χ. εκχερσώσεις δασών και διάνοιξη δρόμων. Έτσι, οι Τζάνοι που ζούσαν απομονωμένοι ’’ως απηγριωμένα θηρία’’, διευκολύνθηκαν στις εμπορικές συναλλαγές με τους γειτονικούς λαούς, διδάχτηκαν μεθόδους καλλιέργειας της άγονης γης τους, απέκτησαν εκκλησίες για τις θρησκευτικές τους ανάγκες και η χώρα οχυρώθηκε από παντού με φρούρια, αποτελώντας ένα προχωρημένο φυλάκιο της Αυτοκρατορίας μέχρι τον 13ο αι.
Συμπέρασμα: Το Βυζάντιο με την ειρηνική προσέγγιση των λαών του Καυκάσου κατόρθωσε να δημιουργήσει μία ασπίδα από συμμάχους. Ταυτόχρονα, όμως, οι παρεμβάσεις του στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πνευματική ζωή τους συνέβαλαν στην έξοδό τους από πρωτόγονες συνθήκες διαβίωσης και στην ένταξή τους στον πολιτισμένο Κόσμο της Βυζαντινής Χριστιανικής Οικουμένης. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η σημερινή πνευματική και πολιτισμική ταυτότητά τους, αλλά και οι σχέσεις τους με τον Ελληνισμό έχουν τη σφραγίδα του Βυζαντίου, εκτιμούμε ότι μας επιτρέπεται να χαρακτηρίσουμε την Εξωτερική του πολιτική ως ‘’εκπολιτιστική’’.