Του Αχιλλέα Μπακαλέξη
Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, το καλοκαίρι του 1881, έγινε και απογραφή, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, τα στοιχεία της οποίας εκδόθηκαν, επισήμως, από το Υπουργείο Εσωτερικών το 1884. Ετσι:
1. Η Θεσσαλία είχε 262.815 κατοίκους, που κατανεμήθηκαν σε δύο νομούς (Λαρίσης και Τρικάλων), 9 επαρχίες (Λαρίσης, Τυρνάβου, Αγιάς, Βόλου, Αλμυρού, Φαρσάλων και Δομοκού, Τρικάλων, Καρδίτσας, Καλαμπάκας), 68 Δήμους (ο κάθε Δήμος αποτελούνταν από ένα σύνολο οικισμών – χωριών) και 698 οικισμούς – χωριά.
2. Η επαρχία Φαρσάλων και Δομοκού, με έδρα τα Φάρσαλα, απαρτιζόταν από τους εξής 6 Δήμους: Φαρσάλων, Ευυδρίου, Σκοτούσσης (περιοχή Φαρσάλων) και Θαυμακών, Ξυνιάδος, Μελιταίας (περιοχή Δομοκού). Η επαρχία αυτή είχε πληθυσμό 17.719 κατοίκους, 9.586 άρρενες και 8.133 θήλειες, ενώ μόνον η περιοχή Φαρσάλων, δηλαδή οι 3 προαναφερθέντες Δήμοι της, 9.648 κατοίκους, 5.340 άρρενες και 4.308 θήλεις. Ανήκει στον νομό Λαρίσης (145.706 κάτοικοι) με πρωτεύουσα τη Λάρισα (13.169 κάτοικοι). Η περιοχή των 3 Δήμων των Φαρσάλων είχε 57 οικισμούς – χωριά.
3. Ο Δήμος Φαρσάλων με έδρα τα Φάρσαλα και 19 οικισμούς – χωριά είχε πληθυσμό 4.144 κατοίκους, 2.375 άρρενες και 1.769 θήλεις.
Ο Δήμος Ευυδρίου, με έδρα το Δρίσκουλι (σημερινή Κρήνη) και 16 οικισμούς – χωριά, είχε πληθυσμό 3.207 κατοίκους, 1.718 άρρενες και 1.489 θήλεις.
Ο Δήμος Σκοτούσσης, με έδρα το Χριστιανικό Δουβλατάν, σημερινά Κάτω Βασιλικά και 22 οικισμούς – χωριά, είχε 2.297 κατοίκους, 1.247 άρρενες και 1.050 θήλεις.
4. Παρατηρήσεις και σχόλια:
α. Το σημερινό χωριό Αχίλλειον (πρώην Κακλετζί) δεν υπήρχε το 1881, ιδρύθηκε αργότερα.
β. Διατηρούν τα ίδια, με τότε, ονόματα, το Ρίζι, τα Βρυσιά και το Βασιλί.
γ. Δεν υπάρχουν πια τα χωριά: Ασικλάρ, Μπαρόμπασι, Κακλόμπασι, Μπάμπασι και Άνω Δερεγκλί.
δ. Ο οικισμός Αρτουάν, σημερινό Ελευθεροχώριον, υπάγεται στον Νομό Μαγνησίας.
ε. Δεν είναι τυχαίο ότι οι 3 Δήμοι της περιοχής Φαρσάλων έφεραν αρχαία ονόματα (Φάρσαλος, Ευύδριον, Σκοτούσσα: Αρχαίες πόλεις της περιοχής, αναφερόμενες στην αρχαιοελληνική γραμματεία. Επρόκειτο για μια συμβολική, όσο και ορθή, επιλογή του ελληνικού κράτους, με την οποία αποδεικνυόταν η συνέχεια του Ελληνισμού, στον τόπο αυτόν, παρά τα 500 περίπου χρόνια τουρκικής κατοχής (1400 περίπου – 1881). Συνδεόταν επίσης με τον Ελληνικό εθνικό κορμό, ο τόπος αυτός και ονοματολογικώς. Το ίδιο συνέβη, εξάλλου, και με τις ονομασίες των άλλων Θεσσαλικών Δήμων π.χ. (Κραννώνος, Ιωλκού, Παγασών, Φερών κ.λπ.).
5. Άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία από την απογραφή του 1881 για την, ενιαία τότε, επαρχία Φαρσάλων και Δομοκού, είναι τα εξής:
α. Βρέθηκαν 10 άτομα (4 άνδρες και 6 γυναίκες) άνω των 100 ετών, καθώς και 387 άτομα (216 άρρενες και 171 θήλεις) ηλικίας από 70 έως 100 ετών.
β. Πενήντα άτομα είχαν ξενιτευθεί τότε στο εξωτερικό.
γ. Απογράφηκαν 3.311 οικίες, 1.214 καλύβες, 146 καταστήματα, 40 σχολεία, 63 εκκλησίες, 32 ναοί αλλοθρήσκων (τζαμιά, τεκέδες, μεσγίδια), 7 στρατώνες, 2 νοσοκομεία, 1 φυλακή.
δ. Ως προς το θρήσκευμα ήταν 13.498 Χριστιανοί Ορθόδοξοι και 4.221 Οθωμανοί.
ε. Ως προς τα επαγγέλματα ήταν: Βιομήχανοι 140, έμποροι 217, κτηματίες 56, γεωργοί 3.105, ποιμένες 309, εργάτες 230, εργάτριες 20, αγωγιάτες 83, δάσκαλοι 30, δασκάλες 2, μαθητές 570, μαθήτριες 50, γιατροί 8, φαρμακοποιοί 2, μαίες 2, καλλιτέχνες 2, κληρικοί 65, υπάλληλοι 16, υπηρέτες 200, υπηρέτριες 21, ανεπάγγελτοι 12.591.
(Σημειωτέον ότι 7.433 κάτοικοι ήταν ηλικίας έως και 15 ετών, δηλαδή ανήλικοι). Πάντως, δεν υπάρχουν ναυτικοί, δημοσιογράφοι και δικηγόροι καθόλου.
6. Όλα τα χωριά της επαρχίας Φαρσάλων είχαν τουρκική ονομασία (όνομα), ακόμα και τα Φάρσαλα (τουρκιστί: Τσιατάλτζα, ετυμολογούμενο από την τουρκική λέξη Τσιατάλ, δηλαδή πιρούνι, φούρκα και περιφραστικώς “σταυροδρόμι”), εκτός από το Ρίζι, το Βασιλί και τα Βρυσιά (αν και τα Βρυσιά απαντώνται και ως “Μπέη Πουνάρ” ή “Πεγ Πουρνάρι” πρβλ. Ιω. Οικονόμου – Λαρισσαίου, Ιστορική Τοπογραφία…. 1817, έκδοση Δήμου Λάρισας, 1989 σελ. 152).
* Τα στοιχεία αντλήθηκαν από το αρχείο του αείμνηστου πρώην δημάρχου Φαρσάλων Λάκη Βαϊρακλιώτη