Μια ιστορική τομή στο Κληρονομικό Δίκαιο της χώρας, η οποία έρχεται να αλλάξει δεδομένα που ίσχυαν για οκτώ δεκαετίες, ανέλυσε διεξοδικά η συμβολαιογράφος κα Χριστίνα Μάνδρου. Καλεσμένη στην εκπομπή «ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ» της ΕΡΤ, με τους δημοσιογράφους Κώστα Παπαχλιμίντζο και Κατερίνα Δούκα, η κα Μάνδρου εξήγησε με παραδείγματα το νέο τοπίο που διαμορφώνεται για διαθήκες, νόμιμη μοίρα και χρέη κληρονομιάς.
Σε μια εποχή που οι κοινωνικές δομές και η μορφή της ελληνικής οικογένειας έχουν μεταβληθεί ριζικά, το νομικό πλαίσιο που διέπει την κληρονομική διαδοχή ετοιμάζεται να ακολουθήσει τις εξελίξεις. Όπως τόνισε χαρακτηριστικά η κα Μάνδρου, συγκρίνοντας τη βαρύτητα της μεταρρύθμισης με την αλλαγή του Οικογενειακού Δικαίου το 1983, πρόκειται για μια προσαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες ζωής.
Η ενίσχυση του επιζώντος συζύγου και το «τέλος» των μακρινών συγγενών
Ένα από τα βασικά ερωτήματα που έθεσε η δημοσιογράφος Κατερίνα Δούκα αφορούσε την προστασία του συζύγου που μένει πίσω, ειδικά στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει διαθήκη. Η κα Μάνδρου ήταν σαφής, η θέση του επιζώντος συζύγου (ή της συζύγου) βελτιώνεται θεαματικά με τις νέες διατάξεις.
Συγκεκριμένα, εάν κάποιος κληρονομεί χωρίς διαθήκη και υπάρχει παιδί, το ποσοστό του συζύγου αυξάνεται από το 25% που ισχύει σήμερα, στο 33% (1/3 της περιουσίας). Ακόμη πιο σημαντική είναι η αλλαγή στην περίπτωση που δεν υπάρχουν στενοί συγγενείς. Με το ισχύον δίκαιο, ο σύζυγος μοιραζόταν την κληρονομιά ακόμη και με τα πρώτα ξαδέρφια του θανόντος (παίρνοντας ο καθένας από το μισό). Με το νέο νομοσχέδιο, ο σύζυγος καθίσταται μοναδικός κληρονόμος, αποκλείοντας τα ξαδέρφια και τους μακρινούς συγγενείς.
Επιπλέον, δίνεται μια καινοτόμα δυνατότητα ευλιξίας: ο επιζών σύζυγος μπορεί να επιλέξει να μην πάρει ποσοστό κυριότητας επί του συνόλου, αλλά να ζητήσει την επικαρπία σε συγκεκριμένα ακίνητα. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι μπορεί να εξασφαλίσει τη διαμονή του στο σπίτι ή ένα εισόδημα από ενοίκια, χωρίς να μπλέκει σε περίπλοκες συγκυριότητες. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακριβώς τα ίδια δικαιώματα αποκτούν και όσοι έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης.
Αναγνώριση του αδήλωτου συντρόφου: Μια κοινωνική αναγκαιότητα
Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε η αναφορά της κας Μάνδρου στην αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος για τους συντρόφους που ζουν σε ελεύθερη ένωση, χωρίς γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης. Απαντώντας σε σχετική ερώτηση του Κώστα Παπαχλιμίντζου για το τι συμβαίνει σε ζευγάρια που συμβιώνουν για δεκαετίες «ατύπως», η συμβολαιογράφος εξήγησε πως για πρώτη φορά ο νόμος κοιτάζει κατάματα αυτή την κοινωνική πραγματικότητα.
Πλέον, ο σύντροφος που μπορεί να αποδείξει τριετή συμβίωση με τον αποβιώσαντα, αποκτά δικαιώματα. Μέσα σε τέσσερις μήνες από τον θάνατο, μπορεί να προσφύγει στο δικαστήριο και, εφόσον δεν υπάρχουν άλλοι συγγενείς (ούτε καν πρώτα ξαδέρφια), να καταστεί μοναδικός κληρονόμος. Ακόμη όμως και αν υπάρχουν συγγενείς, ο σύντροφος προστατεύεται ως προς τη στέγαση, διατηρώντας το δικαίωμα να μείνει στην κοινή κατοικία για ένα έτος, ή και περισσότερο αν υπάρχουν παιδιά.
Η «νόμιμη μοίρα» σε χρήμα: Τέλος στην ομηρία των ακινήτων
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα που συζητήθηκαν στην εκπομπή αφορούσε τις ιδιόγραφες διαθήκες και τη λεγόμενη «νόμιμη μοίρα». Η κα Δούκα έθεσε το σενάριο όπου κάποιος αφήνει με διαθήκη όλη την περιουσία (π.χ. ένα σπίτι) στην αδελφή του, παραλείποντας το παιδί του.
Η κα Μάνδρου εξήγησε πως, ενώ η διαθήκη είναι έγκυρη, το παιδί ως «αναγκαστικός κληρονόμος» δικαιούται τη νόμιμη μοίρα (το μισό της εξ αδιαθέτου μερίδας του). Με το σημερινό καθεστώς, το παιδί θα γινόταν συγκύριος στο σπίτι μαζί με τη θεία του, οδηγώντας συχνά σε αδιέξοδα, αδυναμία συνεννόησης και ακίνητα που ρημάζουν.
Η μεγάλη τομή του νέου νόμου είναι ότι η νόμιμη μοίρα μετατρέπεται σε ενοχική αξίωση. Τι σημαίνει αυτό; Ότι το ακίνητο θα περάσει εξ ολοκλήρου στην αδελφή (όπως ήθελε ο διαθέτης), και το παιδί θα λάβει την αξία της νόμιμης μοίρας του σε μετρητά (χρήμα) ως αποζημίωση, χωρίς να μπλέκεται στην κυριότητα του ακινήτου. «Δεν μπορείς να στερήσεις τη νόμιμη μοίρα, αλλά αλλάζει ο τρόπος ικανοποίησης», τόνισε η κα Μάνδρου, σημειώνοντας ότι αυτό θα απελευθερώσει πολλές περιουσίες που σήμερα παραμένουν ανεκμετάλλευτες λόγω ασυμφωνίας των κληρονόμων.
Τέλος στον «εφιάλτη» των κληρονομικών χρεών
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η ανάλυση της κας Μάνδρου για τον διαχωρισμό της ατομικής περιουσίας του κληρονόμου από την κληρονομιά. Μέχρι σήμερα, όπως εξήγησε στον Κώστα Παπαχλιμίντζο, οι κληρονόμοι κινδύνευαν να βρεθούν χρεωμένοι με την προσωπική τους περιουσία για χρέη του θανόντος, κάτι που οδηγούσε σε σωρεία αποποιήσεων.
«Ήταν ένας τραγέλαφος, ένας πραγματικός εφιάλτης», ανέφερε χαρακτηριστικά, περιγράφοντας περιπτώσεις όπου μακρινοί συγγενείς «ξυπνούσαν» ξαφνικά με τεράστια χρέη. Το νέο πλαίσιο προβλέπει ότι η ατομική περιουσία του κληρονόμου παραμένει ανέγγιχτη. Τα χρέη του θανόντος θα πληρώνονται αποκλειστικά από το ενεργητικό της κληρονομιάς μέσω μιας διαδικασίας εκκαθάρισης. Ο κληρονόμος θα λαμβάνει μόνο ό,τι απομείνει – αν απομείνει – χωρίς να κινδυνεύει το δικό του σπίτι ή οι καταθέσεις του.
Πότε θα εφαρμοστούν οι αλλαγές
Παρά το τεράστιο ενδιαφέρον του κοινού, οι αλλαγές δεν θα ισχύσουν άμεσα. Απαντώντας σε ερώτηση του κ. Παπαχλιμίντζου για τις εκκρεμείς υποθέσεις, η κα Μάνδρου διευκρίνισε ότι το νομοσχέδιο αναμένεται να ψηφιστεί με μεταβατική διάταξη. Η έναρξη ισχύος τοποθετείται χρονικά στις 16 Σεπτεμβρίου 2026, με την έναρξη του νέου δικαστικού έτους.
Αυτό κρίνεται απαραίτητο ώστε να υπάρξει ο αναγκαίος χρόνος προσαρμογής για δικαστήρια, δικηγόρους και συμβολαιογράφους. Μέχρι τότε, όλες οι υποθέσεις και οι θάνατοι που θα επέλθουν θα κρίνονται με το παλαιό, ισχύον σύστημα.
Τέλος, η κα Μάνδρου αναφέρθηκε και στον ψηφιακό εκσυγχρονισμό, σημειώνοντας πως οι συμβολαιογράφοι ήδη δημοσιεύουν διαθήκες ηλεκτρονικά, ενώ αναμένεται νομοθετική ρύθμιση που θα επιτρέψει και στις παλαιότερες διαθήκες, που εκκρεμούν στα Ειρηνοδικεία, να περάσουν στη δικαιοδοσία των συμβολαιογράφων για ταχύτερη διεκπεραίωση.
Δείτε το βίντεο από την εκπομπή
