Ένα από τα πιο μυστηριώδη τραγούδια στην ιστορία του ελληνικού έντεχνου είναι αναμφισβήτητα το «Ζαβαρακατρανέμια» του Γιάννη Μαρκόπουλου σε ερμηνεία του Νίκου Ξυλούρη. Η λέξη που δεσπόζει στον τίτλο του τραγουδιού –και επαναλαμβάνεται σε όλο το κομμάτι– έχει προκαλέσει την περιέργεια και τον θαυμασμό χιλιάδων ακροατών.
Αλλά… τι σημαίνει τελικά το «ζαβαρακατρανέμια»;
Δεν υπάρχει (ή μήπως υπάρχει;) ερμηνεία
Η λέξη δεν υπάρχει σε κανένα λεξικό της ελληνικής γλώσσας. Ούτε στα αρχαία, ούτε στα νέα ελληνικά. Στην πραγματικότητα, δεν έχει καμία συγκεκριμένη σημασία. Ο ίδιος ο Μαρκόπουλος είχε πει ότι πρόκειται για λέξεις που δημιουργούν ένα αίσθημα – μια κραυγή ψυχής και ελευθερίας, χωρίς να σημαίνουν απαραίτητα κάτι λεκτικά.
Το τραγούδι γράφτηκε κατά τη διάρκεια της Χούντας και παρουσιάστηκε το 1969. Οι στίχοι του είναι γεμάτοι τέτοιες ανύπαρκτες λέξεις:
- Ζαβαρακατρανέμια
- Μπερεκέκεκξ
- Κουμ
- Ανανέμια
Ποιητική ή πολιτική κραυγή;
Ο στίχος του τραγουδιού, παρά την ασάφειά του, ήταν μια μορφή καλλιτεχνικής αντίστασης. Με την απουσία νοήματος, ο δημιουργός απέφευγε τη λογοκρισία του καθεστώτος, αφήνοντας όμως χώρο για ερμηνευτικά νοήματα μέσα από τη μουσική και την ερμηνεία του Ξυλούρη.
Πολλοί θεωρούν ότι το τραγούδι μιλά στην ψυχή, χωρίς να χρησιμοποιεί «λογική» γλώσσα. Κάτι σαν αρχέγονη, σχεδόν μαγική επικοινωνία.
Τελικά… υπάρχει ερμηνεία;
Αν και οι περισσότεροι συμφωνούν πως η λέξη «ζαβαρακατρανέμια» είναι εσκεμμένα ακατανόητη, υπάρχει μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση από τον γλωσσολόγο Νίκο Σαραντάκο, ο οποίος αναφέρει πως ίσως αποτελεί «μια μοντέρνα μετεξέλιξη των λεγόμενων γλωσσοπλαστικών προσευχών ή και απλώς ηχητική ελευθερία, όπως έκαναν οι σουρεαλιστές».
Ετυμολογικά, κάποιοι προσπαθούν να τη διασπάσουν (π.χ. ζαβά + ρακα + τρανέμια), αλλά δεν υπάρχει καμία επίσημη ρίζα. Πρόκειται για λεκτικό ρυθμικό αυτοσχεδιασμό – σαν να λέμε… λεκτικό ζεϊμπέκικο!
Ξέρατε ότι τέτοιες λέξεις εμφανίζονται και σε άλλες παραδόσεις; Στην Καραϊβική, στη Βραζιλία και στην Αφρική, συναντάμε παρόμοια λεκτικά σχήματα χωρίς κυριολεκτική σημασία, που χρησιμοποιούνται στη μουσική ή σε τελετές.
Γιατί μας συνεπαίρνει ακόμα;
Η φωνή του Ξυλούρη, η μουσική του Μαρκόπουλου και οι ανεξήγητες λέξεις συνθέτουν μια μαγική εμπειρία. Μπορεί να μη βγάζει «νόημα», αλλά έχει νόημα. Το «ζαβαρακατρανέμια» είναι υπενθύμιση ότι η γλώσσα της μουσικής και της ψυχής δεν χρειάζεται πάντα μετάφραση.
Πηγή: zarpanews