Του Αχιλλέα Μπακαλέξη…
Το «Βαρούσι» είναι, ως γνωστόν, η ανατολική συνοικία των Φαρσάλων (ο λεγόμενος Γκιαούρ Μαχαλάς, δηλαδή ο Ελληνομαχαλάς επί Τουρκοκρατίας).
Κατά μια άποψη, η λέξη είναι τουρκική, σημαίνουσα «Οικισμός έξω από το Κάστρο». Κατά άλλη άποψη, η λέξη είναι περσική, την οποία δανείστηκε η εβραϊκή γλώσσα (ως Μπιράχ) για να εξελληνιστεί (ως βάρις, θηλυκού γένους, που σημαίνει μέγαρο, πύργος, συνοικία).
Η πρώτη σημασία της ήταν «πλοίο» (πρβλ. Αισχύλος, Πέρσαι 554) – βαρ δηλαδή πόλη, απαντώμενη και σε άλλες βαλκανικές γλώσσες απ’ όπου την δανείστηκε η τουρκική γλώσσα.
Η συνοικία «Βαρούσι» βρίσκεται πάνω σε μικρό λόφο που είναι ορατός από μακριά καθώς προβάλλεται στα ριζά του απότομου και ψηλότερου λόφου του Προφήτη Ηλία, της Ακρόπολης της Αρχαίας Πόλης. Το ανατολικό σκέλος των τειχών κατεβαίνοντας από την Ακρόπολη προς το πεδινό τμήμα της πόλης περνά ανατολικά του ναού του Αγίου Νικολάου. Στην περίοδο της τουρκοκρατίας στην περιοχή ανατολικά και νότια του ναού, αναπτύχθηκε η συνοικία «Βαρούσι», όπου συγκεντρώθηκε ο μικρός ελληνικός πληθυσμός της πόλης και εδώ είχε την έδρα του ο επίσκοπος Φαρσάλων.
Ο ναός του Αγίου Νικολάου ανεγέρθηκε στη θέση παλαιότερου, το 1857, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που υπάρχει επάνω από το υπέρθυρο της νότιας εισόδου του. Πρόκειται για μια τρίκλιτη βασιλική, κτισμένη εξ ολοκλήρου κυρίως από ακανόνιστες πέτρες και αρχαίο υλικό σε δεύτερη χρήση. Στα 1884, σύμφωνα με σωζόμενη επιγραφή, οικοδομήθηκε από Ζουπανιώτες μαστόρους, το τριώροφο, εξάπλευρο, πέτρινο κωδωνοστάσιο, που στηρίζεται σε πεντάπλευρη ογκώδη βάση. Οι σεισμοί του 1954 και 1957 κατέστρεψαν το ανώτερο τμήμα του κωδωνοστασίου και επέφεραν ζημιές και στον ναό. Οι επισκευές που ακολούθησαν άλλαξαν σε πολλά σημεία την αρχική του μορφή, με την αντικατάσταση παλιών υλικών και τη χρήση νέων. Ο ναός κοσμείται σήμερα με λαϊκές αγιογραφίες των μέσων του 20ού αιώνα, ενώ στο σκευοφυλάκιό του φυλάσσονται λίγες φορητές εικόνες. Οι πιο αξιόλογες χρονολογούνται στα τέλη του 19ου αιώνα και είναι έργα τριών αγιογράφων. Επίσης, αξιόλογος είναι ο γλυπτός διάκοσμος της νότιας θύρας του ναού, δημιούργημα ανώνυμου λιθογλύπτη του β’ μισού του 19ου αιώνα. Ο Άγιος Νικόλαος λειτούργησε ως μητροπολιτικός ναός της πόλης μέχρι την ανέγερση (μετά τη δεκαετία του 1950) της Αγίας Παρασκευής, πολιούχου των Φαρσάλων.
flirck enpofa
Στα νότια της συνοικίας «Βαρούσι» επί δημαρχίας Αλεξάνδρου Κυρώζη (1910) κτίστηκαν δύο υδατοδεξαμενές για να λύσουν το πρόβλημα υδροδότησης της πόλης. Πρόκειται για λιθόκτιστες κατασκευές, με μνημειακή πρόσοψη. Η μεγαλύτερη έχει εμβαδόν 186,77 τ.μ. με προθάλαμο και τέσσερις συγκοινωνούντες χώρους αποθήκευσης του νερού, ενώ η μικρότερη, εμβαδού 70,11 τ.μ. αποτελείται από προθάλαμο και ένα μόνο χώρο αποθήκευσης του νερού. Σήμερα δεν έχουν λειτουργική χρήση, πρόσφατα όμως με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ στις δύο δεξαμενές έγιναν εργασίες αποκατάστασης που θα συμβάλουν στην ενίσχυση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου.
Στην ανατολικότερη παρυφή της πόλης των Φαρσάλων, στη συνοικία «Βαρούσι» βρίσκεται μια ενδιαφέρουσα λιθόκτιστη κρήνη. Είναι εξ ολοκλήρου φτιαγμένη από αρχαίο δομικό υλικό σε β’ χρήση (Εύκολα αναγνωρίζονται οι ασβεστολιθικοί λιθόπλινθοι που χρησιμοποιήθηκαν στην κατασκευή της οχύρωσης της αρχαίας Φαρσάλου, ενώ το συγκεκριμένο υλικό προέρχεται λογικά από το ανατολικό σκέλος του αρχαίου τείχους το οποίο διέρχεται κατά τι δυτικότερα του σημείου κατασκευής της Κρήνης). Ανήκει στον τύπο της μονόπλευρης ανοιχτής κρήνης.Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για τη χρονολόγηση της κρήνης η οποία βέβαια προϋπήρχε της απελευθέρωσης της πόλης από τους Οθωμανούς το 1881. Η δημοτική αρχή Φαρσάλων είχε κάνει παρεμβάσεις έτσι ώστε να ενταχθεί και πάλι λειτουργικά στον περιβάλλοντα χώρο.
Στο κέντρο της συνοικίας βρίσκεται η πλατεία «Βαρουσίου» με τον αιωνόβιο πλάτανο στη σκιά του οποίου μεγάλωσαν και έπαιξαν δεκάδες Φαρσαλινοί. Στην ταβέρνα που λειτουργεί εκεί πολλοί κάτοικοι της περιοχής και όχι μόνο απολαμβάνουν τη δροσιά του, αλλά και τη θέα του κάμπου των Φαρσάλων πίνοντας τον καφέ τους ή διασκεδάζοντας τις βραδινές ώρες. Στη συνοικία «Βαρούσι» έχουν πραγματοποιηθεί από τον δήμο Φαρσάλων μια σειρά έργων ανάπλασης αναβαθμίζοντας την περιοχή που όπως αναφέρθηκε ήταν ο ελληνομαχαλάς επί τουρκοκρατίας.
Ελπίζουμε ότι θα συνεχιστούν οι παρεμβάσεις και τα έργα ουσίας που θα συμβάλουν στην αναζωογόνηση όλων των περιοχών του Δήμου Φαρσάλων και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των δημοτών μας.